CZY DUCHY NIECZYSTE MAJĄ CIAŁO?

Jednoznacznie należy stwierdzić, że ani szatan, ani tzw. złe duchy nie posiadają wymiaru materialnego. Cielesność łączy się z materią świata. Materialność jest stworzona i jako taka cechuje wszystko, co istnieje w granicach stworzonego świata. Kwestia cielesności szatana i duchów nieczystych jest związana z problemem cielesności aniołów, ponieważ te pierwsze to w rzeczywistości upadłe anioły. W pewnym momencie sprzeciwiły się one Bogu i jako takie dały początek złu. Sobór Laterański IV (1215 r.) stwierdza, że „(…) diabeł i inne zle duchy zostały przez Boga stworzone jako dobre z natury, ale same uczyniły się złymi”. Tenże sam Sobór zajął stanowisko w kwestii stworzenia przez Boga rzeczywistości widzialnej i niewidzialnej, ogłaszając, że Bóg jest „(…) wszystkich rzeczy początkiem, stwórcą wszystkiego, co widzialne i niewidzialne, co duchowe i materialne. On to wszechmocną swoją potęgą, od początku czasu stworzył jednakowo z nicości i jeden, i drugi rodzaj stworzeń, tj. istoty duchowe i materialne: aniołów i świat”. Aniołowie należą do porządku rzeczy duchowych i jako takie są niematerialne. Nie posiadają ciała także upadłe anioły. Należą one do istot niematerialnych.

Człowiek musi odczuwać dużą trudność, próbując opisać i zrozumieć możliwość istnienia bez ciała. Dzisiaj jednak teologia nie analizuje już problemu, w jaki sposób pewne byty radzą sobie bez wymiaru ciała. Byty te są kompletne, choć są czystymi duchami. Człowiek nie jest w stanie wyobrazić sobie istnienia bez ciała, ponieważ cielesność wyznacza naszą tożsamość. Wszystko co czynimy, jak i sam sposób naszego istnienia jest związany z wymiarem materialnym. Choć i człowiek posiada wymiar duchowy, jest on jednak nierozdzielnie związany z wymiarem cielesnym. Nie ma w człowieku żadnego działania, które można by opisać jako czysto materialne lub czysto duchowe. Wyłącznie duchowy sposób istnienia jest dla nas niewyobrażalny.

Sam termin „duch” oznacza podmiot, który jest świadomy siebie samego. Mamy więc tutaj do czynienia z samoświadomością. Szatan jest zdolny do rozumienia swojej istoty i do podejmowania wolnych decyzji. Można więc w jego przypadku mówić o odpowiedzialności. Niematerialność oznacza niezależność od praw naszego świata, którego podstawowym wymiarem jest materia. Nie oznacza to jednak braku kontaktu ze światem materialnym. Świat materialny jest przestrzenią dostępną zarówno dla aniołów, jak i dla szatana. Mówiąc o cechach szatana, należy na pewno wymienić nieśmiertelność. Nosi on w sobie swoistą pieczęć, która łączy go z Bogiem – fakt bycia przez Niego stworzonym. Tej jedynej nici nie jest w stanie zerwać. Posiada w sobie znak swojego pierwotnego pochodzenia, a przez to uczestniczy także w wieczności Boga, podobnie jak i inne stworzenia rozumne.

Z omawianym zagadnieniem jest związany problem, czy diabeł, duchy nieczyste to osoby – podobnie jak aniołowie. W odpowiedzi może pomóc nam Biblia, która opisuje sposób działania i zachowanie się szatana. W tej kwestii tekst biblijny nie przedstawia się jednak jednolicie. Pojawiają się w nim elementy świadczące o cechach osobowych demonów, duchów nieczystych. Teksty biblijne widzą szatana przede wszystkim jako przeciwnika Chrystusa. Z człowieka opętanego Chrystus wyrzuca nie tyle chorobę, co kogoś. W człowieku jest ktoś, kto będąc od niego różny, jednocześnie czuje się zastraszony, błaga, ujawniając znajomość osoby Jezusa (por. Mk 1, 24). Także Jezus używa języka, który nabiera sensu jedynie, gdy mamy do czynienia z osobą. Jego rozkazy i groźby stają się tym bardziej znaczące, im bardziej okazuje on swoją dobroć i łagodność w innych sytuacjach. Pouczenia dotyczące wystrzegania się zasadzek diabła pozwalają mówić o rzeczywistości posiadającej cechy osobowe. Z drugiej jednak strony tekst biblijny zawiera wzmianki trudne do pogodzenia z charakterystyką osoby. Diabeł jest łączony z wszystkim, co jest negatywne. Uważa się go za obecnego w chorobach psychicznych poprzez poszczególne demony. Jego istotą jest przewrotność, która prowadzi do wyzucia z wszelkiej godności. Jeżeli bycie osobą oznacza możliwość nawiązania relacji ja-ty, dialogu, komunikacji, przyjęcie odpowiedzialności, zdolność troski o kogoś, która wiąże się z wymiarem miłości, jest rzeczą niemożliwą nazwanie szatana osobą. W tym kontekście można mówić o pewnego rodzaju antyosobie. To postać, która pozostaje bez oblicza. Do jego istoty należy bycie nieznanym, rozpraszanie i niszczenie. W przypadku kuszenia posiada swoją konkretną rolę w grzechu człowieka, nie identyfikując się jednak bezpośrednio z samym grzechem, który jest efektem wolnego wyboru człowieka. Szatan w tym kontekście to jakby nie konkretna postać, ale raczej pewnego rodzaju usprawiedliwienie, swoista wymówka prowadząca do zwolnienia człowieka z odpowiedzialności, przy czym – oczywiście – człowiek nie jest nigdy pozbawiony prawdziwej wolności wyboru. Generalnie, nie ma jednolitego obrazu szatana, duchów nieczystych w Biblii. Można jedynie podać opis prowizoryczny, oparty na pewnych elementach. Są to: potęga zła i charakter osobowy; ten ostatni jest nietożsamy jednak z pojęciem osoby, stosowanym w przypadku człowieka.